Terugblik: Platformbijeenkomst Vitaal Platteland Zuidwes­telijke Delta

Binnen Vitaal Platteland werkt de broedplaats Zoetwater toe naar een klimaatbestendige zoetwatervoorziening met verschillende functies. Dat gebeurt via concrete projecten, zoals op Schouwen-Duiveland “Samenwerken voor Zoet Water – van pilots naar grootschalige toepassing”, via het Living Lab Schouwen-Duiveland. In de workshop Zonder water geen later gingen ruim 30 deelnemers via verschillende presentaties van de broedplaatsprojecten Zoetwater met elkaar in gesprek over een klimaatrobuust watersysteem.

Kitty Henderson en Peter van Sante van de gemeente Schouwen-Duiveland vertelden over het Living Lab Schouwen-Duiveland en gaven inzicht in afvoergebieden. Al het zoete water op Schouwen-Duiveland zit in de grond of is met neerslag uit de lucht komen vallen. Schouwen-Duiveland heeft geen andere natuurlijke manier van de aanvoer van zoet water. Dat betekent dat de landbouw erg afhankelijk is van de neerslag die er valt. In grote gedeelten van Schouwen-Duiveland zit er namelijk ook geen zoet water in de ondergrond en is alleen de bovenste laag van de bodem zoet.

Kitty ging in haar presentatie in op het Living Lab Schouwen Duiveland. Hierin werken verschillende gebiedspartners samen om inzicht te krijgen in de details van het watersysteem. De Zuidwestelijke Delta kan faciliteren met een voucherregeling voor innovaties, de governance voor innovaties en de Zoetwater Academie in samenwerking met HZ University of Applied Sciences.

Peter vertelde over de inzichten in afvoergebieden op Schouwen-Duiveland. Het watersysteem uit de jaren ‘50 is niet klimaatbestendig. Het is nodig om flexibeler om te gaan met peilbeheer. In Brouwershaven en Zonnemaire en Burghsluis proberen ondernemers een klimaatrobuust systeem uit. Dat is spannend, want het betekent ook risico’s accepteren. Bijvoorbeeld als het peil hoog gehouden wordt, en er juist veel regen valt. De kans bestaat dan dat er iets overstroomt, of dat er schade aan gewassen ontstaat.

Martijn van Kalmthout van waterschap Scheldestromen vertelde over de geleerde lessen uit de fieldlabs en de gezamenlijke zoektocht naar het klimaatrobuust maken van het watersysteem. Hij benoemde het benutten van het Kennisprogramma Zeespiegelstijging en het versneld zoet maken van de Grevelingen. Dat zou een oplossing zijn voor het zoetwaterprobleem op Schouwen-Duiveland. Verder ging hij in op de kennis die elders opgedaan wordt, bijvoorbeeld op Texel. Deze kennis wordt ook in de Zuidwestelijke Delta benut. Ook benoemde hij het omschakelen naar aquaculturen, zoals mosselbedden en teelt van zilte gewassen, in plaats van het aanvoeren van zoetwater. De groep vroeg zich af of deze kleinschalige proeven inderdaad robuuste oplossingen opleveren. Ook benoemden zij dat het belangrijk is naast agrarische functies ook te kijken naar wonen, recreëren en funderingsproblemen.

Hoe kunnen we opschalen? De deelnemers benoemden kansen zoals het uitdragen van positieve resultaten en het aansluiten bij het Zeeuws Deltaplan Zoetwater. Hiernaast vroegen ze zich af of er wel opgeschaald moet worden. Deelnemers gaven als tip om het juist klein, eenvoudig en van onderop te houden.

• Bekijk hier de presentatie.

Martijn Groenendijk en Remco Wesdorp, initiatiefnemers van De Proeftuin van Pallandtpolder en Bart Housmans van Boerenverstand faciliteerden de workshop Natuurbeheer en agrarische praktijd verenigd. De deelnemers bekeken eerst een video over De Proeftuin van Pallandtpolder. Daarna gaven Martijn en Remco een presentatie. De gemeente Goeree-Overflakkee wil duurzame innovatieve landbouw stimuleren. Daarom hebben zij landbouwgrond in de Van Pallandt­polder voor drie jaar verpacht voor experimenten op het gebied van duurzame en innovatieve landbouw. De Proeftuin is ingericht volgens de principes van Natuurinclusieve Landbouw (NIL), gesteund door het Louis Bolk Instituut.

De Proeftuin maakt gebruik van strokenteelt. Het creëren van meer gewasovergangen zou een stimulerende rol kunnen spelen bij het verhogen van de biodiversiteit. Hiervoor is uiteindelijk 10% uit productie genomen. De gewasstroken zijn tussen de 30 en 39 meter breed. Naast Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) is er ook ruimte voor meer akkervogelpopulaties zoals patrijzen of veldleeuweriken. De 10% gewasovergangen moeten bijdragen aan de akker, zodat er bijvoorbeeld minder chemische middelen nodig zijn.

Een ander belangrijk aspect in de Proeftuin is kringlooplandbouw. Het doel is om afvalstromen van de akkerbouw te sluiten, en de stromen die geschikt zijn voor consumptie te benutten op het melkveebedrijf. Mest van vee wordt toegediend als voedingsstof voor de gewassen. Het telen van voedergewassen zoals veldbonen en grasklaver is een positieve aanvulling binnen de gehele vruchtwisseling. Het telen van eiwitrijke gewassen op eigen bodem is positief voor de eiwittransitie. Ook voeren de initiatiefnemers een pilot uit met waterschap Hollandse Delta met bokashi van bermmaaisel.

De Proeftuin werkt samen met diverse onderwijsinstellingen. Studenten kunnen proeven en afstudeeronderzoeken doen. En de Proeftuin organiseertopen dagen. Een voorbeeld van zo’n proef is de uienproef. In de uienproef werd er gewerkt met ecoploegen, om de grond minimaal te keren. Voor het gewas is werken met een ecoploeg en compost of bokashi het best. Jongeren willen vaak graag trekker rijden, maar zien door deze proef ook dat waar dat veel gebeurt, het gewas het minste groeit.

In het veld gebeuren verschillende onderzoeken en monitoring. Bijvoorbeeld naar de bodemkwaliteit, floraontwikkeling, insectenaantallen en biodiversiteit en Broedvogelmonitoring (BMP). In 2021 signaleerden onderzoekers zestien soorten broedvogels, in 2022 maar liefst 26. Dit is een enorme stijging, door een andere inrichting van de polder. De gegevens over insecten moeten nog binnenkomen.

Bart Housmans van Boerenverstand vertelde vervolgens meer over het verdienmodel van duurzame landbouw. Hij gaf aan dat er veel keurmerken en termen voor duurzame landbouw zijn. Boerenverstand heeft een methode om Duurzame Kringlooplandbouw in beeld te brengen. Met daarin doelen, streefwaarden, een integraal KPI set, kengetallen en activiteiten. Bart gaf ook aan dat het gaat om beloning (verdienmodel) en niet om kostenderving (geen verdienmodel).

Praktijkvoorbeelden zijn tot nu toe alleen bekend bij melkveehouderijbedrijven. Bijvoorbeeld in Drenthe en Noord-Brabant. Wie gaat belonen en hoe gaan we belonen? Noord-Brabant subsidieert een beloning voor drie jaar en biedt ruimte in wet- en regelgeving. Kringlooplandbouw is een stap, maar zolang mensen de kringloop niet sluiten, werkt het niet. Akkerbouw zou eiwitten voor de melkveehouderij moeten leveren. En dus geen gebruik maken van soja uit het buitenland. Een ander idee is het upgraden van mest door bacteriën toe te voegen. Er is dan sprake van minder ammoniak en geen rotting. Maar dan moet een melkveehouder wel bacteriën toevoegen, en dat is extra werk. Maar wel voor het behoud van de sector.

• Bekijk hier de presentaties.

Menko Wiersema en Cees Anton de Vries namen de deelnemers in de workshop Volhoudbare landbouw voedt de Zuidwestelijke Delta mee op een inspirerende zoektocht om zo verder te bouwen op de successen. Zij startten met de vraag: waar was jij op 10 juni toen de Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG)-brief uitkwam? Menko Wiersema was in de Hoeksche Waard, bezig met interviews voor het IBP-project ‘Perspectief en routekaart volhoudbare landbouw’. Het NPLG zorgde ervoor dat dit proces even on-hold kwam. In zijn onderzoek zocht hij met betrokkenen naar een stip op de horizon voor de agrarische sector. Is de groene cirkel-methode hiervoor te gebruiken?

Menko vertelde dat hij na veel gesprekken uitkwam op drie niveaus:

1. Bedrijfsniveau: daar is geen eenduidig beeld uit te halen.
2. Eiland/polderniveau: werken aan een weerbaar landschap. Dat kan bereikt worden door een groenblauwe dooradering, nieuwe verdienmodellen en door elkaar te versterken.
3. Zuidwestelijk Delta-niveau: ruimtelijk vastleggen van toplandbouwgebieden. Daarvoor is gegarandeerde zoetwatervoorziening nodig, voldoende hoogwaardige organische mest en een krachtig innovatie-ecosysteem.

Cees Anton de Vries begeleidde de verschillende vragen van de deelnemers naar aanleiding van de presentatie van Menko.. Zo vroegen zij of de partners en initiatiefnemers bereid zijn om mee te financieren aan de gegarandeerde zoetwatervoorziening. Cees Anton gaf aan dat dat geen onderdeel was van de interviews. Eerst zijn de dromen verkend voor de Zuidwestelijke Delta.

Een deelnemer schetste dat veel van de producten naar het buitenland gaan en veel producten vanuit het buitenland weer naar Nederland komen. Hij mist de rol van grote ketenpartners en hun invloed op de prijs in dit verhaal. En zijn consumenten bereid om meer te betalen voor duurzame producten? Vervolgens werd duidelijk dat er meer gegevens nodig zijn over het consumentengedrag. Ook omdat er in de Zuidwestelijke Delta veel toeristen komen.

De rol van het NPLG kwam ook ter sprake. Het geeft volgens Cees Anton aan dat de droom des te belangrijker is om de stip op de horizon te bepalen. Het unieke van de Zuidwestelijke Delta werd genoemd. Er wordt al duurzaam geproduceerd; de basis is dus goed. Er zijn echter gebieden die ‘verpieteren’ als gevolg van watertekort. De urgentie is groot, daar is al bijna een heel Deltaplan voor nodig. Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) helpt niet mee, gaf een van de deelnemers aan. Mooie ontwikkelingen die in gang zijn gezet, komen daarmee misschien ten einde.

Cees Anton deed een oproep om in het gebied zelf verantwoordelijkheid te nemen, te beginnen met een groene cirkel in de Hoeksche Waard. Nadat de scope verbreed werd naar de Zuidwestelijke Delta, deden veel aanwezigen mee en zetten hun handtekening op de poster.