Gebiedssessie Volkerak-Zoommeer - Zuidwestelijke Delta

Lange termijnperspectief Volkerak-Zoommeer

Momenteel buigt het Gebiedsoverleg Zuidwestelijke Delta zich over het Plan van Aanpak voor het lange termijnperspectief van het Volkerak-Zoommeer. Op 16 januari willen we samenkomen om het Plan van Aanpak toe te lichten. Ook gaan we verkennen hoe we van de korte termijnimpuls komen tot een proces dat leidt tot het lange termijnperspectief. Hoe gaan we samen verder met de opgestarte korte termijnprojecten en hoe pakken we nieuwe kansen en projecten op die tijdens het lange termijnproject naar boven komen drijven?

Tijdens de bijeenkomst gaan we ook dieper in op het vervolg en de opzet voor de samenwerkingsstructuur. Essentieel hierbij is hoe we samen invulling gaan geven aan de actieve werkgroep die zich gaat inzetten voor het toekomstbeeld Volkerak-Zoommeer. Dit vraagt naast een brede betrokkenheid van alle partijen ook een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor voldoende middelen om tussentijds nieuwe kansen te ontwikkelen. De uitkomsten van deze bijeenkomst verwerken we in de eindrapportage van het korte termijntraject. Daarnaast maken we een document over de actieve werkgroep als input voor het lange termijnproces.

Een grenzeloze samenwerking op de overgang van water en land.

Projecten

In 2023 organiseerden Waterpoort en de Zuidwestelijke Delta gebiedssessies om samen verder te bouwen aan het gebiedsproces rond het Volkerak-Zoommeer. Deze gebiedssessies zijn een kraamkamer voor bijzondere initiatieven om de Zuidwestelijke Delta te versterken. Het afgelopen jaar dachten de deelnemers aan de sessies mee met verrassende ideeën uit verschillende invalshoeken. Hieronder lees je meer over de voortgang van de projecten.

1. Energie uit een rioolwaterlek? (Project: REDstack)

REDstack ontwikkelde een technologie waarmee CO²-neutrale “blauwe” energie kan worden opgewekt door zout en zoet water tegengesteld door een membraan (de stack) te laten stromen. Tijdens de gebiedssessies vertelde Michael van Oostrom dat REDstack op zoek is naar een plek waar het verschil tussen zoet en zout water groot genoeg is om de eerste democentrale ter wereld te bouwen. ‘Met zo’n democentrale kunnen we energiebedrijven wereldwijd overtuigen dat Blue Energy een belangrijke aanvulling voor een duurzame energiemix is,’ vertelde hij. ‘Want het is niet altijd zonnig en er is niet altijd genoeg wind, maar water stroomt altijd.’

Waterschap Brabantse Delta heeft inmiddels toegezegd dat het graag wil uitzoeken of een democentrale in combinatie met een rioolwaterzuiveringsinstallatie kan worden toegepast. Die loost namelijk continu gezuiverd zoet water in het zoute water van de Westerschelde bij Waarde. Met de duurzame energie die uit dit rioolwaterlek kan worden opgewekt kan het hele dorp van stroom worden voorzien. Vijf trainees doen nu een haalbaarheidsstudie naar de technische en sociologische aspecten van het vraagstuk. In juni 2024 worden de resultaten hiervan verwacht. De studie kan ook de veel grotere zoetwaterlozingen van de Bathse Spuisluis meenemen in het haalbaarheidsonderzoek.

2. Drijvende eilanden (Project: Dutch Watertech)

Om biodiversiteit langs het water te verbeteren hebben natuurvriendelijke oevers altijd de voorkeur, maar op veel plekken is de beschoeiing te hard, of de waterkant te steil. Dan kunnen de drijvende eilanden van Dutch Watertech een oplossing vormen. ‘Dit systeem bestaat al langer,’ vertelde Mark den Dubbelden in september 2023. ‘Maar wij maken de eilanden (de Bio-Floats) van een biologisch afbreekbaar materiaal wat geen microplastics achterlaat. De waterplanten die op de matten groeien zijn een uitnodigende plek voor insecten en amfibieën, en het wortelstelsel onder de mat is een ideale plek voor waterdieren.’

Volgens Rijkswaterstaat passen de drijvende eilanden binnen de Kaderrichtlijn Water en zijn ze interessant vanuit ecologisch perspectief. Met de eilanden kunnen bijvoorbeeld bootjes worden belemmerd om de vogelrustgebieden in het Volkerak-Zoommeer in te varen. Een andere toepassing zou langs de strekdammen van het Schelde-Rijnkanaal kunnen zijn. Beide partijen zijn inmiddels in gesprek en de verwachting is dat de drijvende eilanden buiten het broedseizoen geplaatst zullen worden.

3. Doodhout in het Krammer-Volkerak (Project: Ark)

Een andere manier om de ecologische doelstellingen in het Volkerak-Zoommeer te behalen is via een dode-bomen-vissen-bos. Anke Dielissen van de Stichting Ark Rewilding Nederland vertelde tijdens de bijeenkomst in juni dat dat dode bomen onder water een extra habitat voor onder andere vissen vormen. Door ze op strategische plekken te laten afzinken is het neveneffect dat vogelbroedgebieden op de meest kwetsbare plekken beter afgesloten kunnen worden voor publiek. Wellicht kan de zeearend het komend jaar dan wél rustig broeden. Inmiddels heeft Anke een startnotitie aangeboden aan Rijkswaterstaat. Die zoekt nu uit of de projectgebieden (zie kaart) feitelijk beschikbaar zijn en of de financiering geregeld kan worden. In januari beslist Rijkswaterstaat of het project uitvoerbaar is en kan Ark op zoek naar cofinanciering.

4. Natuurlijk ecologisch herstel (project: Avecom)

Ben je in de zomer langs de waterkant wel eens een bordje tegen gekomen met: Verboden te zwemmen vanwege blauwalgen!? Ongeremde groei van blauwalgen ontstaat wanneer er te veel stikstof in het water zit. Stijn Boeren vertelde in maart 2023 dat het Vlaamse bedrijf Avecom technologie heeft ontwikkeld om water op een natuurlijke manier via een biologische filter te zuiveren, en dat het bedrijf op zoek is naar een locatie om de Nutreact reactor te bouwen en testen.

Inmiddels heeft Avecom een voorstel gedaan aan Waterschap Brabantse Delta. Hierbij wordt uitgegaan van een proefopstelling in Bergen op Zoom op de dijk tussen de Binnenschelde en het Volkerak-Zoommeer. In de testresultaten kan dan het verschil in waterkwaliteit van beide meren worden meegenomen. Het Waterschap zal in overleg met de provincie en de gemeente bepalen of Avecom de pilot mag bouwen. Stijn hoopt dat de proef, die 9 maanden zal gaan duren, in maart 2024 van start kan gaan, in ieder geval voordat de blauwalgen weer beginnen te groeien.

Dankzij de belangstelling aan de Nederlandse zijde voor de nutrireactor van Avecom is er in Vlaanderen nu ook interesse voor deze technologie. Stijn noemt dit een belangrijke bijkomstigheid van het gebiedsproces van de Zuidwestelijke Delta en Waterpoort.

5. Anders leren kijken (Project: Randerije)

Annemieke Doomen en Patrick ’t Hart van voedselbos Vierhoeven in Roosendaal legden in juni uit dat Randerij een nieuw concept is voor vitale landschapsontwikkeling. Harde grenzen tussen bebouwing en water, natuur of landbouw veranderen met dit concept in zachte overgangszones waarbij functies niet meer gescheiden zijn, maar gecombineerd worden. De randen vervagen en dat is goed nieuws want daar zit volgens hen de meeste potentiële waarde: voor biodiversiteit, bodem, water, landschap en voor de mens.

Er is veel belangstelling voor Randerij vanuit gemeenten, organisaties en bedrijven voor bijvoorbeeld het beheer van groen in een stad of een gebiedsgerichte aanpak. Het concept leert hen om anders tegen gebiedsranden aan te kijken. Annemieke vertelt dat er met verschillende partijen gesprekken lopen. Ze hoopt binnenkort ook kennissessies te kunnen organiseren die een antwoord kunnen bieden op de vraag: Wat kun je met Randerij in je dagelijkse werk of in je eigen leefomgeving?

6. Meten is weten (Project: Optimalisatie zoetwatersituatie PAN-polder)

‘Om te weten of we maatregelen moeten nemen tegen de verzilting in de drie polders grenzend aan het Volkerak-Zoommeer moeten we eerst gaan meten,’ vertelde Edwin Arens van waterschap Brabantse Delta tijdens de bijeenkomst in juni. Inmiddels is er samen met de ZLTO een plan van aanpak gemaakt. Hierin staan de uitgangspunten om een eerste stap te zetten in dit project: het participatief monitoren van EC-waarden om te komen tot een goed zoutbeeld in de polder. De inzet is om twee jaar met elkaar te meten en hierbij een voldoende dicht netwerk te creëren in tijd en ruimte. Medio december is er een informatiebijeenkomst waarin de opzet met agrariërs uit de polders wordt besproken. Dan worden ook de meters uitgedeeld. Het doel is om vanaf 1 januari 2024 te beginnen met de metingen.

7. Waar zitten de blauwalgen? (Drie projecten Rijkswaterstaat)

Wouter Quist van Rijkswaterstaat vertelde dat er momenteel voor het Volkerak-Zoommeer drie projecten lopen. Allereerst wordt er een app voor blauwalgen ontwikkeld. De werking ervan is te vergelijken met Buienradar. Op een kaartje van het Volkerak-Zoommeer moet je kunnen zien waar je binnen twee dagen overlast van blauwalgen kunt verwachten. Met name de waterschappen en de haventjes kunnen dan maatregelen nemen. ‘Deltares heeft recent de grove beschrijving ervan aangeleverd,’ vertelde Wouter. ‘Nu gaan we aan de slag met de technische haalbaarheid en de financiering. Er is wereldwijd al veel belangstelling voor de app, dus gaan we een Europese subsidieaanvraag doen.’

Het tweede project betreft de vispassages. Er zijn offertes opgevraagd om de huidige werking van de Bathse Spuisluis te optimaliseren. Voor de Volkeraksluizen moet er eerst onderzoek worden gedaan naar de mogelijkheden om vispassage mogelijk te maken.

De renovatie van de Krammersluizen is het derde project. Er moet een nieuwe zoet-zoutscheiding komen waardoor het schutproces sneller gaat en minder energie kost. Het doorlaatmiddel zal er voor zorgen dat overtollig water vanaf het Volkerak-Zoommeer gespuid kan worden en vissen tussen de Oosterschelde en de rivieren kunnen migreren. De Europese aanbestedingstermijn loopt af in het eerste kwartaal van 2024. Oplevering is voorzien in 2030.

8. Varend naar Parijs (Project: Riviercruises)

Er is vanuit de riviercruisesector absoluut belangstelling voor het Volkerak-Zoommeer. Dit heeft er onder andere mee te maken dat de vaarverbinding tussen Parijs en Rotterdam mogelijk wordt vanaf 2028. Het kanaal tussen Lille en Gent wordt verbreed waardoor cruiseschepen daar kunnen varen. Rederijen zijn momenteel bezig om plannen te maken voor deze verbinding. Binnen het project riviercruises wordt er in januari 2024 een enquête uitgezet naar ondernemers en attracties in het gebied. Hierin wordt gevraagd wat de behoeftes zijn voor hun productontwikkeling en waar ze kansen zien liggen. Op basis hiervan zullen de vervolgstappen (vraag passend maken op aanbod) worden bepaald. In de tussentijd gaat de riviercruise-ambassadeur, Peter Henkes, verder met het promoten van dit gebied bij de rederijen en het borgen van de opgehaalde kennis samen met Dutch Delta Cruise Port.

9. De mosselstraten van Reymerswael (Project: herinrichting Oesterdam)

Ooit was Reymerswael, na Middelburg en Zierikzee, de derde stad van Zeeland. Maar in de 18^e eeuw werd ze verzwolgen door het water. Nu ligt op deze plek de Oesterdam. De gemeente Tholen heeft RO&AD architecten gevraagd mee te denken in het proces voor de herinrichting van het gebied. Daarbij spelen allerlei belangen een rol zoals waterveiligheid, biodiversiteit, zoet-zout verbinding, recreatie en archeologie. Bovendien is het belangrijk dat de Natura 2000-doelstellingen gehaald worden. Ontwerper Ro Koster vertelde begin dit jaar over zijn plan om de contouren van Reymerswael weer zichtbaar te maken via de oesterbanken en zo van het gebied een cultuurbiotoop te maken. Een natuurlijke plek waar je kan recreëren, proeven van lokale producten en de geschiedenis kan beleven. Kortom een plek waar mens en natuur op elkaar afgestemd zijn.

‘We zijn bijna een jaar verder en er is van alles gebeurd,’ zegt Ro. ‘Op 31 oktober hadden we een grote stakeholdersbijeenkomst waarin we onderzochten hoe activiteiten en belangen gekoppeld kunnen worden. Dat gaf alle plannen weer veel energie. We zijn ook aan het nadenken over de herzonering van de Oesterdam waarbij alle menselijke activiteiten richting de stad worden verplaatst. In de rest van het gebied wordt de natuur dan minder verstoord.’ Volgens Ro ziet iedereen wel dat er problemen zijn en dat het anders moet. Maar de ruimte is schaars, en daarom zullen activiteiten gemengd en gestapeld moeten worden. ‘Het gebiedsproces is erg belangrijk want het helpt ons elkaar te leren vertrouwen.’

Programma

Het programma is als volgt:

13.30 uur: Inloop

14.00 uur: Lange termijnperspectief

Toelichting op wat er besloten is: informatief
Samenwerking: kerntaken actieve werkgroep
Financiering: hoe zorgen we voor activiteit en uitvoering op korte en middellange termijn?
Planning en vervolg van het proces

16.00 uur: Afsluiting

Locatie

Raadszaal gemeentehuis Steenbergen
Buiten de Veste 1
4652 GA Steenbergen

Plan je route

Aanmelden is niet meer mogelijk.

Meer informatie

Meer informatie over de gebiedssessie Volkerak-Zoommeer op 16 januari vind je op deze pagina’s. Heb je een vraag? Mail die dan naar secretariaat@zwdelta.nl.