Terugblik Kennisdag Zuidwestelijke Delta 2021: Leven onder water

Op 23 september 2021 was de derde Kennisdag van de Kenniscommunity Zuidwestelijke Delta. We kijken terug op een zeer informatieve, leerzame en verbindende bijeenkomst, met een 8,6 als waardering van de kijkers! Het thema dit jaar was: Leven onder water. Het doel: actuele onderzoeksresultaten en inzichten met elkaar delen en bespreken. De vragen die centraal stonden: weten we genoeg over het leven onder water? Begrijpen we de ontwikkeling sinds 1990 en wat er gaat komen tot 2050?

Dagvoorzitter Gerrit Heijkoop ontving de sprekers in een studio en de deelnemers online. Dit keer zonden we uit vanaf het iconische bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer op de Brouwersdam. Gastvrouw op deze locatie, Sandra den Adel (Provinciehoofd, Staatsbosbeheer Zuidwestelijke Delta) benadrukte het belang van het thema dit jaar. Er is veel water in de delta, maar we zien voornamelijk wat van bovenaf zichtbaar is. Onder water is voor velen een mysterieuze wereld, maar deze onderwaterwereld is bepalend voor het gehele systeem.

Wie deden er allemaal mee?

Met bijna 150 deelnemers vanuit alle hoeken van het land was het een geslaagde Kennisdag. Het merendeel deed mee vanuit ‘overheid/bestuur’ (36%), verder waren de achtergronden ‘maatschappelijke organisatie’ (17%), ‘onderzoeker’ (15%) en ‘adviseur’ (13%). Ook ‘ondernemingen’, het ‘onderwijs’ en ‘geïnteresseerde burgers’ waren vertegenwoordigd.

Bekijk hieronder de compliatievideo.

Host Gerrit en Sandra den Adel in gesprek tijdens de Kennisdag Zuidwestelijke Delta 2021

De terugblik vind je op deze pagina’s en bestaat uit de onderdelen:

  • Opening Kennisdag “Leven onder Water”
  • Blok 1 – Leven aan de randen en op hard substraat
  • Blok 2 – Verbindingen en vis
  • Blok 3 – Leven in ondiep water
  • Blok 4 – Vooruitkijken. Hoe ziet de toekomst eruit en welke kansen zijn er om positief te beïnvloeden?
  • Afsluiting

Op deze Kennisdag zijn weer nieuwe verbindingen gelegd om onderling concrete volgende stappen te kunnen nemen. Dat betekent: samen aan de slag om de opgedane kennis toe te passen in onze werkprocessen, zowel in het dagelijks beheer als in de beleidsontwikkeling voor de meer langetermijnopgaven. De grote belangstelling en hoge waardering voor de Kennisdag laten wat ons betreft zien dat er veel behoefte aan kennisdeling is. Dit is voor de Kenniscommunity Zuidwestelijke Delta dan ook een belangrijke basis en motivatie om dit soort bijeenkomsten te blijven organiseren.

Bekijk hieronder de volledige Kennisdag Zuidwestelijke Delta 2021.

Opening Kennisdag “Leven onder Water”

Dagvoorzitter Gerrit Heijkoop ontving de sprekers in een studio en de deelnemers online. Dit keer zonden we uit vanaf het iconische bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer op de Brouwersdam. Gastvrouw op deze locatie, Sandra den Adel (Provinciehoofd, Staatsbosbeheer Zuidwestelijke Delta) benadrukte het belang van het thema dit jaar. Er is veel water in de delta, maar we zien voornamelijk wat van bovenaf zichtbaar is. Onder water is voor velen een mysterieuze wereld, maar deze onderwaterwereld is bepalend voor het gehele systeem.

Opening Kennisdag 2021
Opening Kennisdag 2021

Inez Flameling (Universitair docent Mariene Biologie, University College Roosevelt, en lid van Provinciale Staten Zeeland namens PvdA) verzorgde de keynote van de Kennisdag. Na een kennispeiling via drie vragen, nam Inez de deelnemers mee in de prachtige rijkdom van het onderwaterleven. Ze deelde haar zorgen en visie op de problematiek en deed suggesties voor verbetering. Onder water is een zeer rijke biodiversiteit; een rijkdom aan vissen, schaaldieren en ander leven. De prachtige beelden getuigen hiervan. Echter, wordt er wel voldoende gezorgd voor deze onderwaternatuur? In beleidstukken ontbreekt het onderwaterleven regelmatig, dus is er meer begrip en aandacht nodig. Inez gaf vier concrete aanbevelingen: maak een beheerplan voor onder water, maak werk van de overbelasting door nutriënten, introduceer een onderwaterreservaat en maak het onderwaterleven meer zichtbaar aan het grote publiek.

De tafelgasten Jeroen Wijsman (Marien ecoloog, Wageningen Marine Research) en Arno Nolte (Senior Adviseur, Deltares) reflecteerden vervolgens op de keynote van Inez. Begrijpen we de huidige toestand van het leven onder water en de ontwikkeling sinds 1990? We weten heel veel en we begrijpen het redelijk goed, maar lang niet alles. Er zijn nog volop blinde vlekken, bijvoorbeeld als het gaat om exoten. Weten we voldoende wat er gaat komen tot 2050? Er zijn veel plannen en wensen en we hebben te maken met klimaatverandering en socio-economische veranderingen: kortom, het vraagstuk wordt complex. Je zult het verleden moeten begrijpen om te anticiperen op de toekomst. Daarom is deze Kennisdag ook zo belangrijk. Samen leren hoe we doelgericht kennis kunnen samenbrengen om zo de processen te voeden.

 

De introductie van de Kennisdag en de keynote van Inez Flameling terugkijken? Bekijk dan de video hieronder.

Inez Flameling tijdens de opening van de Kennisdag 2021

Blok 1 - Leven aan de randen en op hard substraat

Mascha Dedert (Programmamanager Deltawateren, Zeeuwse Milieufederatie) trapte – i.s.m. Nationaal Park Oosterschelde – het eerste blok af met een presentatie over het onderwaterleven bij dijken. Dijken zijn, als grens tussen droog en nat, een belangrijke bron voor voedsel voor bepaalde organismen. Mascha stelde de vraag: wat zou er nog meer mogelijk zijn bij bijvoorbeeld dijkversterkingsprojecten om de biodiversiteit te versterken? Dijken zijn uniforme onderdelen in het landschap, maar er zijn mogelijkheden om de verbinding tussen droog en nat te vergroten.

Bekijk hieronder de impressie van het onderwaterlab van het NIOZ en de HZ University of Applied Sciences, een voorbeeld van afgebakende experimenten met mogelijkheden voor onderwijs en educatie.

Aad Smaal (Emeritus hoogleraar, Wageningen Universiteit & Research) en Jildou Schotanus (Onderzoeker, Wageningen Marine Research) verzorgden samen een bijdrage over een recent onderzoek naar de verschillen tussen commerciële en natuurlijke mosselbanken in de Wadden. De kern van het verhaal was dat de soortenrijkdom op wilde mosselbanken minder blijkt te zijn dan op de commerciële en verzorgde mosselpercelen. Er is dus een positieve meerwaarde voor natuur als het gaat om mosselkweekbanken.

 

Dergelijke onderzoeken zijn ook relevant en bruikbaar voor de Zuidwestelijke Delta, vertelde Jildou Schotanus. De Oosterschelde is natuurlijk anders dan het Waddengebied, maar de mosselbanken zijn evengoed hotspots voor biodiversiteit. De kale platen in de Oosterschelde vormen een kans om biodiversiteit én veiligheid te vergroten.

 

Kijk hieronder blok 1 terug met de presentaties van Mascha Dedert, Aad Smaal en Jildou Schotanus.

Innovatiehub Dijkversterking

De ZMf brengt innovatieve ideeën over dijkversterkingen en natuur samen in de Innovatiehub Dijkversterking. Bekijk deze pagina.

Blok 2 - Verbindingen en vis

Het tweede blok startte met een vlog van Annika Mol (derdejaars student Aquatische Ecotechnologie, HZ University of Applied Sciences). Annika deelde haar eigen ervaringen tijdens het vissen en het spotten van zeevonk.

 

Bekijk hieronder de vlog van Annika.

Erwin Winter (DLO Onderzoeker, Wageningen Marine Research) vervolgde het tweede blok door het belang te benadrukken van ecologische verbindingen voor vis. Hierbij gaat het niet alleen om vismigratie, maar ook andere functies zoals foerageren en opgroeilocaties. De Zuidwestelijke Delta kent een enorm netwerk aan verbindingen. Ondanks dat de delta minder dynamisch is dan oorspronkelijk door het indammen van de estuariene dynamiek, kent de regio een rijke schakering aan habitatten en een breed scala aan vissoorten. De enorme soortenrijkdom is bij het grote publiek lang niet altijd bekend. De delta is een knooppunt voor migratie op verschillende geografische schalen. De verbinding verschilt sterk per gebied, op een aantal locaties is de passeerbaarheid nog lang niet optimaal.

 

Na het pleidooi van Erwin, presenteerde Lucien Calle (Ecoloog, Het Zeeuwse Landschap) de recent uitgebrachte Visatlas Zeeland waar hij – samen met vele andere vrijwilligers – aan heeft gewerkt. Het was geen gemakkelijke opgave, vertelt Lucien, meer dan zeven jaar is er gewerkt aan het verzamelen van alle data en informatie en nog eens een jaar voor het publiceren van het boek. Het werk is bijzonder omdat veel provincies al een dergelijke atlas hadden, maar Zeeland nog niet, terwijl deze provincie rijk aan vissoorten is. In de atlas is alle informatie samengebracht.

 

Koen Workel (Adviseur ecologie en water, Rijkswaterstaat) vertelde over een andere uitdaging in de laatste presentatie van blok 2. Hoe moeten vissen langs objecten door mensenhanden gemaakt, zoals de Haringvlietsluizen? De Haringvlietsluizen vormen een obstakel voor trekkende vissen aan de toegangspoort van de Rijn en de Maas. Het onderzoek richt zich op het vinden van de optimale kieropening en de juiste locatie van de opening. Voorafgaand aan het Kierbesluit moesten er zoetwaterinnamepunten verplaatst worden om zo ruimte te bieden aan de kier. Ook al gebruiken de vissen de kier volop, zo blijkt uit monitoring, er is ook nog veel onzeker. De komende jaren wordt daarom lerend implementeren ingezet om zo de kier verder te optimaliseren en tot een definitief bedienprogramma te komen.

 

Na de inhoudelijke presentaties van blok 1 en blok 2 volgde een quiz met de deelnemers. Wat hebben de deelnemers opgepikt uit de presentaties en wat weten ze van het thema? De winnaar (met een 8/8 score en een snelle tijd van 1.02) heeft de Visatlas Zeeland inmiddels toegestuurd gekregen.

 

Wil je de presentaties van Erwin Winter en Koen Workel en de gesprekken terugkijken? Kijk dan hieronder de uitzending van blok 2 terug.

Blok 3 - Leven in ondiep water

Karin Didderen (Marien ecoloog, Bureau Waardenburg) nam ons mee op reis in de Voordelta. Karin benadrukte hoe bijzonder het is dat we deze prachtige rijkdom van het onderwaterleven in onze voortuin kunnen vinden. Dit gebied is dichtbij, ondiep en bereikbaar, daarom kunnen we er veel van leren. Is de Voordelta een voortplantingsgebied voor haaien en roggen en is het gebied dan ook van belang voor de Noordzeepopulatie van deze soorten? Wat is het belang van biogene riffen voor het voedselweb en de biodiversiteit in de Voordelta? Wat is het potentie om gebieden in de Voordelta te herstellen en welke technieken zijn hiervoor geschikt? Een reis in de delta waar we kunnen blijven ontdekken.

 

Susanne van Donk (Onderzoeker, Wageningen Marine Research) vervolgde met een presentatie over de ecologie van de ondiepe onderwateroever van het Grevelingenmeer. Susanne vertelde over de factoren die een rol spelen in de ondiepe zone, zoals temperatuurschommelingen en golven én over de ecologische functies van deze zones. De ecologie in deze ondiepe zones – een vestigingsklimaat voor allerlei organismen met een belangrijke rol voor wieren – wordt bepaald door golfwerking, temperatuur en het substraat.

 

Bekijk hieronder de parabel van Guido Krijger (ondernemer / eigenaar Wildwier): “Onze toekomst hangt af van de draagkracht en vitaliteit van de zee”.

De prachtige beelden die tijdens de live uitzending te zien waren, zijn van onderwaterfotograaf René Weterings (Onderwaterfotograaf, Nederlandse Onderwatersport Bond). René benadrukte dat er bij onderzoekers – zoals aanwezig op deze Kennisdag – veel aandacht is voor het onderwaterleven, maar dat dit bij het grotere publiek nog een stuk minder is. Met beelden kunnen we mensen inspireren en meer bewust maken van de schoonheid onder water. Ben je benieuwd naar de foto’s van René? Bekijk dan zijn Instagrampagina.

 

Wil je de presentaties van Karin Didderen en Susanne van Donk en de gesprekken terugkijken? Bekijk dan hieronder de uitzending van blok 3.

Blok 4 - Vooruitkijken. Hoe ziet de toekomst eruit en welke kansen zijn er om positief te beïnvloeden?

Het vierde blok startte met een vlog van Roos Nefs (afgestudeerd studente Aquatische Ecotechnologie, HZ University of Applied Sciences). Roos vertelde over haar ervaring met gastlessen over het leven onder water aan kinderen.

 

Bekijk hieronder de vlog van Roos.

Arno Nolte, namens de Kenniscommunity Zuidwestelijke Delta, schetste vervolgens de kennisopgave waarvoor we met z’n allen staan. Arno deed dit aan de hand van de vier vragen en uitgangspunten die aan het begin van de Kennisdag centraal stonden:

  1. Begrijpen we de huidige toestand van het leven onder water?
  2. Begrijpen we de ontwikkeling sinds 1990?
  3. Er is een verschil tussen weten en begrijpen, weten gaat over meten en monitoren, begrijpen gaat over de verbanden en de verklaringen.
  4. Er wordt veel gemeten en gemonitord, maar we weten nog veel niet van bepaalde soorten en soortgroepen.

Weten we voldoende wat er gaat komen tot 2050? Zijn we in staat te formuleren wat er moet gebeuren en wanneer? Voorspellen kan gebaseerd worden op processen en op basis van data science. Voor het voorspellen op basis van processen is begrip essentieel. We zullen het verleden moeten begrijpen om te kunnen exploiteren naar de toekomst. De kennisleemte op dit moment richt zich dan ook vooral op het beter begrijpen van de trends, het beter begrijpen van de relaties en het nauwkeuriger voorspellen van toekomstige ontwikkelingen inclusief de onzekerheidsmarges. Daarnaast moeten we leven onder water meer integreren met andere opgaves zoals opgaves op het gebied van waterveiligheid en zoetwater. Meer dan ooit hebben we te maken met een interactie tussen het socio-economische, institutionele en ecologische domein.

 

Bekijk hieronder de presentatie van Arno Nolte terug. 

Tot slot reflecteerde dagvoorzitter Gerrit samen met Inez FlamelingArno Nolte en Jeroen Wijsman op de Kennisdag en de zojuist geschetste opgave. Hoe is het nu met de kennis over het leven onder water en wat moeten we nog weten? Kennis moet geen blokkade zijn voor actie, we moeten aan de slag. We weten al heel veel, maar er moet meer aandacht komen voor onderwaterleven zowel in beleid als in de maatschappij, we zijn landdieren, maar het leven onder water is juist van belang voor het gehele systeem. De natuur en biodiversiteit moeten meer worden verbonden aan de wereld om ons heen.

Host Gerrit en Sandra den Adel in gesprek tijdens de Kennisdag Zuidwestelijke Delta 2021
Host Gerrit en Sandra den Adel in gesprek tijdens de Kennisdag Zuidwestelijke Delta 2021

Afsluiting

Gerrit begon de dag met Sandra den Adel en sluit de uitzending ook met haar af en vroeg haar terug te kijken op de Kennisdag. Sandra neemt mee dat het niet alleen gaat om het vergaren van kennis, maar ook om het vergaren van begrip. Begrip van de processen en begrip onderling, dat is essentieel voor het maken van de juiste beslissingen. Ook Staatsbosbeheer zal doorinitiatieven blijven bijdragen aan een robuust onderwaterleven.

Wat vonden de deelnemers?

Via Slido konden de deelnemers meepraten tijdens de Kennisdag. ‘Inhoudelijk uitstekend, leerzaam, dynamisch, motiverend’: een greep uit de antwoorden op de vraag wat zij van de Kennisdag vonden. ‘Rijkdom onder water’, ‘Diversiteit en biodiversiteit’, ‘We moeten aan de slag’, ‘In actie komen’ en ‘Samen hebben we genoeg kennis om te beginnen’, waren een aantal inzichten die de deelnemers meenamen.

 

We kijken al met al terug op een zeer geslaagde Kennisdag Zuidwestelijke Delta 2021 over het leven onder water met een gemiddelde waardering van een 8,6. Op naar de vierde editie!

Op deze Kennisdag zijn weer nieuwe verbindingen gelegd om onderling concrete volgende stappen te kunnen nemen. Dat betekent: samen aan de slag om de opgedane kennis toe te passen in onze werkprocessen, zowel in het dagelijks beheer als in de beleidsontwikkeling voor de meer langetermijnopgaven. De grote belangstelling en hoge waardering voor de Kennisdag laten wat ons betreft zien dat er veel behoefte aan kennisdeling is. Dit is voor de Kenniscommunity Zuidwestelijke Delta dan ook een belangrijke basis en motivatie om dit soort bijeenkomsten te blijven organiseren.