Platformbijeenkomst Kenniscommunity Zuidwestelijke Delta

Kennisdag Zuidwestelijke Delta over Natuurherstel

Op donderdag 17 oktober 2024 organiseert de Kenniscommunity Zuidwestelijke Delta de zesde editie van de Kennisdag. Dit jaar is het thema: “Natuurherstel”. Het programma Zuidwestelijke Delta faciliteert de Kennisdag als platformbijeenkomst. Het programma duurt van 10.00 – 16.00 uur met aansluitend een netwerkborrel. De bijeenkomst vindt plaats in Het Groot Arsenaal in Bergen op Zoom.

Het centrale onderwerp tijdens deze Kennisdag is ontwerp en effectiviteit van maatregelen om natuur in de Zuidwestelijke Delta te behouden, herstellen en/of ontwikkelen. Er is aandacht voor buitendijkse en binnendijkse maatregelen en voor boven- en onderwater. We willen kennis delen over zowel lokale maatregelen als systeemmaatregelen. En we kijken vooruit naar robuuste natuur in de Zuidwestelijke Delta op (middel)lange termijn van 2050 en 2100.

We hopen je op 17 oktober te ontmoeten!

De partijen die gezamenlijk de Kenniscommunity Zuidwestelijke Delta vormen zijn: Rijkswaterstaat, Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN), Zeeuwse Milieufederatie (ZMf), Deltares, Wageningen Marine Research, Staatsbosbeheer, Royal Netherlands Institute for Sea Research (NIOZ), HZ University of Applied Sciences en Delta Platform.

Programma

Het programma is als volgt:

09.15 – 10.00 uur: Inloop
10.00 – 12.00 uur: Plenair programma met keynote sprekers

Welkom door Arno Vael, voorzitter Gebiedsoverleg Zuidwestelijke Delta
Natuur in Zuidwest-Nederland: vroeger was alles anders door Gerard Heerebout, gepensioneerd bioloog en gastonderzoeker in het Zeeuws Museum vanuit het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.
Natuurherstel: ongeduld en nepnatuur door Jaap van der Meer, wetenschapper bij Wageningen Marine Research en bijzonder hoogleraar Duurzame Mariene Voedselproductie aan de Wageningen Universiteit
Toekomstbestendige natuurwetgeving? door Annelies Freriks, advocaat/partner bij ELEMENT Advocaten

12.00 – 12.45 uur: Lunch
13.00 – 14.15 uur: Eerste ronde break-out sessies

Binnendijkse natuur
Natuurherstel onderwater
Suppleties voor de natuur

14.30 – 15.45 uur: Tweede ronde break-out sessies

Buitendijkse natuur
Zoute meren
Zuidwestelijke Delta in 2100

15.50 – 16.00 uur: Plenaire afsluiting
16.00 – 17.00 uur: Netwerkborrel

Natuur in Zuidwest-Nederland: vroeger was alles anders

Estuariene gebieden, zoals de Zuidwestelijke Delta, zijn per definitie dynamische gebieden. De zee en de rivieren hebben een grote invloed op de geomorfologie van het gebied en mensen proberen en hebben altijd geprobeerd invloed op de geomorfologische veranderingen uit te oefenen: door natuur om te zetten in landbouwgrond (voedselzekerheid) en door bescherming tegen het water te verkrijgen (vergroting van de veiligheid). Er zijn nieuwe ecosystemen ontstaan.

Er zijn meer diersoorten die hun omgeving aanpassen en optimaliseren (ecosystem engineers), zoals bevers, olifanten, koralen. Gebruikelijk is dat er dan dynamische evenwichten ontstaan. Daarbij spelen in de ecologie altijd successies een rol: eenvoudige (pionier) situaties ontwikkelen zich in de loop der tijd tot steeds complexere situaties, tot een eind-(climax)stadium bereikt is. In dit proces neemt de biodiversiteit toe.

De centrale vraag op deze dag is: welke maatregelen moeten we nemen om de natuur in de Zuidwestelijke Delta te behouden, herstellen en/of ontwikkelen? In deze bijdrage wordt het accent echter gelegd op: welke fases in de successie (ecosystemen) willen we behouden, waar willen we de successies (ecosystemen) terugzetten en welke nieuwe successies (ecosystemen) willen we een kans geven?

Drs. Gerard Heerebout is gepensioneerd bioloog. Hij werkte in de wetenschap, in het openbaar bestuur, in het onderwijs, in de natuurbescherming en in musea. Hij zit nog niet stil en werkt vanwege het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen als gastonderzoeker in de natuurhistorische collecties van het Zeeuws Museum. Zijn belangstelling gaat tegenwoordig vooral uit naar de geschiedenis van de natuurlijke historie en de biodiversiteit in Zeeland gedurende de laatste eeuwen. Er is veel veranderd, zo blijkt uit de archieven.

Natuurherstel: ongeduld en nepnatuur door Jaap van der Meer

Tijdens zijn presentatie werpt Jaap de vraag op wanneer wij eigenlijk voldoende weten om over te kunnen gaan op natuurherstel. Welke stappen zouden gevolgd moeten worden voordat de schop in de grond gaat? Aan de hand van verschillende voorbeelden laat hij zien dat het ongeduld om de natuur te herstellen of nieuwe natuur te creëren vaak zo groot is dat het aan de nodige zorgvuldigheid ontbreekt. Toch is zijn verhaal geen pleidooi om tot een objectief stappenplan te komen, omdat aan een subjectieve beoordeling van de waarde van de natuur niet meer te ontkomen valt.

Jaap van der Meer (prof. dr. Biologie Vrije Universiteit Amsterdam) is wetenschapper bij Wageningen Marine Research en bijzonder hoogleraar Duurzame Mariene Voedselproductie aan de Wageningen Universiteit. Hij heeft een sterke interesse in de theoretische ecologie. Hij werkte bij het Instituut voor Zeeonderzoek (NIOZ), voordat hij in 2019 naar Wageningen verhuisde. Zijn onderzoek richt zich op het modelleren van de energiehuishouding van individuele organismen en het gebruik van deze modellen als bouwstenen binnen populatie- en levensgemeenschapsmodellen. Zijn studiesystemen zijn kustgebieden, met de nadruk op vis- en schelpdierpopulaties. Momenteel richt hij zich op de drijvende krachten achter de mariene productiviteit en de draagkracht van het mariene ecosysteem om voedsel voor de mens te leveren.

Toekomstbestendige natuurwetgeving? door Annelies Freriks

De Europese (en de nationale) wet- en regelgeving op het terrein van natuurbescherming heeft een sterke focus op het behouden en herstellen van soorten en habitats. Maar hoe functioneert dit regime bij een veranderende omgeving? Die veranderende omgeving is tenminste tweeledig. Enerzijds ondervindt de natuur gevolgen van – onder andere – klimaatverandering, waardoor een kader dat gericht is op behoud en herstel, niet (meer) toereikend is. Anderzijds moeten, met het oog op het functioneren van ecosystemen en klimaatrobuustheid, soms maatregelen worden genomen die moeilijk te verenigen zijn met behoud en herstel van beschermde natuurwaarden op de wijze zoals beoogd in deze natuurwet- en regelgeving. De focus van het wettelijk kader op behoud en herstel kan dan leiden tot fricties. In deze keynote wordt nader toegelicht waar het wettelijk kader kan leiden tot knelpunten, welke mogelijkheden er zijn om binnen dit bestaande kader beter in te spelen op veranderingen in de omgeving, en worden relevante ontwikkelingen in wet- en regelgeving besproken.

Mr. dr. Annelies Freriks is advocaat/partner bij ELEMENT Advocaten te Best en al ruim 30 jaar werkzaam op het gebied van het Omgevingsrecht. Zij houdt zich in haar praktijk onder andere bezig met vele facetten van het natuurbeschermingsrecht. Daarnaast publiceert zij over actuele onderwerpen in het natuurbeschermingsrecht en treedt zij op als docent en spreker. Zij is tevens als geassocieerd medewerker verbonden aan het Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law (UCWOSL).

1e ronde

Sessie 1: Binnendijks Natuurherstel

In de vorige eeuw werd op Schouwen-Duiveland landbouwgrond teruggegeven aan de natuur waarmee een natuurgebied van meer dan 1000 hectare is aangelegd als onderdeel van Nationaal Park Oosterschelde, bekend als ‘Plan Tureluur’. Tijdens deze sessie blikken we terug op hoe dat toen tot stand is gekomen en wat ervoor nodig was om een ontwikkeling op zo’n grote schaal mogelijk te maken. Daarvoor halen we historische kennis op en kijken we ook naar het nu: zou zoiets in deze tijd nog een keer kunnen en wat is daarvoor nodig?

Sessie 2: Natuurherstel onderwater

Hoe ziet de onderwaterwereld eruit? En hoe is het daar veranderd door menselijke invloeden? En als dat niet heel duidelijk is, hoe kan je dan natuur onder water herstellen? Op land is dat vaak veel duidelijker, ook al hebben we daar vaak te maken met sterk veranderend (cultuur)landschap en niet met het oorspronkelijke landschap. Het streefbeeld van hoe onderwaternatuur eruit zou moeten zien is vaak leidend in beheer, maar in hoeverre lijkt dat op hoe het er ooit uitzag? En in hoeverre heeft iedereen hetzelfde beeld, en is dat een realistisch beeld?

Aan de hand van inleidingen van drie onderzoekers die elk hun eigen visie op dit dilemma presenteren gaan we de discussie aan waarbij we stil staan bij het nut en de noodzaak van actief natuurherstel onderwater. Wanneer, hoe en op welke manier kunnen we actief maatregelen nemen om onderwaternatuur te herstellen, of is herstel niet het juiste woord, en moeten we op zoek naar een betere term? Tjeerd Bouma (NIOZ) zal een presentatie geven over de mogelijkheden van het gebruik van afgedankte fruitbomen als versterking van de onderwaternatuur. Marieke van Katwijk (Radboud Universiteit) zal vertellen over de kennis die ze heeft opgedaan vanuit de vele zeegras herstel projecten die zijn uitgevoerd en Casper van Leeuwen (Radboud Universiteit) zal een toelichting geven over het werk dat is uitgevoerd bij de Markerwadden waar habitats zijn gecreëerd om nieuwe natuur te ontwikkelen.

Sessie 3: Suppleren voor de Natuur

De Kenniscommunity Suppleties voor Natuur heeft als overkoepelend doel om relevante kennis en ervaring te waarborgen voor (toekomstige) suppleties ten behoeve van natuur, met als showcase de Oosterschelde. Dit wordt bereikt door middel van monitoring, modellering, experimenten, en samenwerking in de praktijk en ontwikkeling van conceptuele kaders. De focus ligt op het faciliteren van kennisontwikkeling om de effecten van bijvoorbeeld de zandhonger op natuur te mitigeren.

De samenwerkende partijen hebben geconstateerd dat kennis over de suppleties voor natuur versnipperd beschikbaar is en verdeeld is over veel partijen en dat kennis grotendeels wordt ontwikkeld in projecten gericht op specifieke aspecten/problemen en binnen een specifiek (project)gebied. Bovendien blijkt dat er onvoldoende overzicht is van relevante kennisleemtes en verdiepende vragen voor kennisontwikkeling over suppleties voor natuur. Om dit te verbeteren zijn de samenwerkende partijen in 2023 de Kenniscommunity Suppleties voor Natuur gestart.

Tijdens deze break-out stelt de Kenniscommunity Suppleties voor de Natuur zich voor en gaat samen met de deelnemers aan de slag om kennisleemtes en kansen voor suppleren voor de natuur te identificeren

2e ronde

Sessie 1: Buitendijks Natuurherstel

De laatste jaren zijn er verschillende natuurherstelprojecten geweest met als streven de buitendijkse natuurwaarden te beschermen en versterken. Waterdunen, ontpoldering van de Hedwige, strekdammen, verschillende suppleties van zandplaten en ook het laten begrazen van Saeftinghe met waterbuffels zijn maatregelen die genomen zijn. Allemaal dragen ze iets bij aan de natuurwaarden, maar ook aan waterveiligheid en aan de recreatie. Maar is te kwantificeren hoeveel? In dit stadium zeker nog niet, maar met alle verse data en nieuwe inzichten kunnen we een goede poging doen. En dit roept zeker discussie op, daar is tijdens deze sessie alle ruimte voor.

Sessie 2: Zoute Meren

Ben je geïnteresseerd in de ecologische toestand en ontwikkeling van het Veerse Meer, Oostvoornse Meer en het Grevelingenmeer? Wil je meer te weten komen over het lopende onderzoek en de mogelijkheden om deze unieke zoute meren ecologisch te verbeteren? Dan nodigen we je uit voor de workshop Zoute Meren. Je krijgt een beknopt overzicht van de huidige kennis over en kennisleemten van de ecologische situatie van beide meren. Daarna delen we inzichten uit twee recente onderzoeken en bespreken de uitdagingen waar we nog voor staan. Deze workshop biedt informatie voor de dialoog tussen professionals in het veld, beleidsmakers, onderzoekers of simpelweg iemand met een passie voor natuur.

Sessie 3: Zuidwestelijke Delta in 2100

De natuur- en waterkwaliteit van de grote wateren staat onder druk als gevolg van de ingrepen die wij de afgelopen eeuw hebben getroffen ten behoeve van de waterveiligheid. Hoe gaan we hier de komende jaren mee om? Moeten we ons richten op herstel? Moeten we focussen op ontwikkeling? Hoe zorgen we dat de grote wateren zich aan kunnen passen aan een veranderend klimaat en mee kunnen bewegen waar dat nodig is? Hier gaan we in de sessie over de Zuidwestelijke Delta in 2100 verder op in. We gaan in op de kansen voor het opvangen van klimaateffecten doormiddel van nature based solutions. Daarnaast gaan we horen hoe we in een internationale samenwerking kijken naar de lange termijn van het Schelde estuarium en gaan we dieper in op de preverkenning Vis en Vogels die zich de komende jaren gaat richten op de knelpunten en oplossingsrichtingen voor vissen en visetende vogels in de Rijn-, Maas-, Scheldemonding.

Locatie

Het Groot Arsenaal

Rijtuigweg 44

4611 EK Bergen op Zoom

Er is voldoende gratis parkeergelegenheid.

Kom je met de trein? Het is ca. 20 minuten lopen vanaf station Bergen op Zoom via een mooie route door het historische centrum.

Plan je route

Het is niet meer mogelijk om je aan te melden voor de Platformbijeenkomst Kenniscommunity Zuidwestelijke Delta. Heb je een vraag? Mail dan naar secretariaat@zwdelta.nl

Meer informatie

Heb je een vraag? Mail die dan naar secretariaat@zwdelta.nl.